Türkülerde siyaset 1

Bir söyleşide konuşmacının biri: Arkadaşlar, sanat devrimci olmalıdır demiyorum. Olmak zorundadır diyorum demişti. Bu düşüncenin boyutlarını tartışmaktan ziyade dikkat çekmek istiyorum ki şu anda devrimci siyasetin eksikliğinden dolayı birileri ölüyor, birileri açlık çekiyor, birileri ağır sömürü koşulları altında çalışıyor, birileri savaşa hazırlık yapıyor; birileri de işte biliyorsunuz havuzlu limuzinlerde!..Hadi o kadar abartmayalım gününü gün ediyor diyelim. Devrimci sanat geçekten tadından yenmiyor ama malumunuz az sanat eseri devrimci, çoğu değil. Bazıları hatta karşı-devrimci. Türküleri burada nereye koyacağız?

Bir ev yaptırdım iki pencere bir kapı
Satacağım kamyonu alacağım pikabı

Böyle türküler var. Ve bu türkülerin devrimcilikle alakası yok. Ama bazı türküler var sınıfsal çelişkilerin izlerini barındıran. Veya Kurtuluş Savaşı dönemini anlatan türkülerde anti-emperyalist içerik var. Elbette bu türküleri yakanlar üretim araçlarındaki özel mülkiyeti kamulaştırmak gibi bir bilinçten yoksundu ama tanık oldukları haksızlıkları bilinçleri elverdiği oranda dile getirmekten geri durmadılar. Dolayısıyla onları kendi diyalektikleri içerisinde devrimci veya ilerici olarak kodlayabiliriz. Bu seride türkülerdeki siyasetin izlerini arayacağım. Sadece sol siyaset değil yeri geldiğinde gerici, sağ siyasetin izlerini de incelemeye çalışacağım.

Pir Sultan Abdal bu konuda en çok yararlanacağımız kaynaklardan biri olacak herhalde. Kendisi aynı zamanda bir dini figür (Alevi) de olmasına rağmen, egemen karşıtı konumlanışı nedeniyle, bu deyimi hiç sevmem ama, ortanın solunda, epeyce solunda duruyor. Gerçi Osmanlı egemenine karşı duran Pir Sultan, İran egemeni Şah İsmail’e taraf bir pozisyona sahip. Bu durum da o dönem insanlarının düşünsel gelişimiyle alakalı. Tanık olduğu haksızlıkları dile getiriyor ama bunlara çözüm üretecek bilimsel bir düşünce olmadığı için, bugünden bakınca yanlış olarak değerlendirilebilecek ittifak arayışları içerisine girebiliyor doğal olarak. Ama bu anakronizmdir ve kişiler kendi diyalektik süreçleriyle değerlendirilmelidir ve Pir Sultan Abdal’ın bu anlamda halkçı yanı asla es geçilemez. İnceleyeceğimiz türkü “Dünyanın Üzerinde Kurulu Direk”.

Söyle canım söyle, dinlesin canlar     


İşte böyle. Sözlere bakıldığında o bilimsellikten yoksun, yörünge eksikliği çeken halkçı tutumu gayet net görebiliyoruz. O bahsettiğim dini yönünü yansıtan hava da net hissediliyor. Bu türkünün üç önemli yorumunu biliyorum. Bilmediklerim varsa, kendilerinden bahsetmediğim için kusuruma bakmasınlar. İlk yorum Ruhi Su’dan. Kendisinden daha önce yapan var mı yine bilmiyorum ama türkünün sonundaki vokal ton değişiminin onun eseri olduğunu düşünüyorum. Bu tür çok sesli müzik denemeleri anonim halk müziğinde yok denecek kadar azdır çünkü. Daha ortodoks bir yorumsa Sivas’ta katledilen o güzel adama ait. En avangard yorumsa benim de favorim olan Grup Yorum yorumu. Nakarat melodisinden bağımsız bir intro var. Vokal ton değişimindeyse oktavdan giriyorlar ve kaval solosunu takiben karar seste bitiriyorlar ki bu gerçekten üst düzey bir yorum bana göre.